از وین تا اوکراین

عملیات نظامی روسیه در اوکراین بحران امنیتی این منطقه را وارد مرحله جدیدی کرد که پیامد‌های گسترده‌ای در نظم بین الملل خواهد داشت. بسیاری این اقدام را نشانه پایان نظم آمریکایی و شکل گیری یک نظم شبکه‌ای بین المللی متشکل از چند ابرقدرت و قطب‌های منطقه‌ای در آن می‌دانند. در این میان مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+۴ در وین می‌تواند از این موضوع تاثیر بپذیرد چراکه به صورت خاص تحولات سیاست خارجی روسیه به عنوان یک بازیگر مهم حاضر در این مذاکرات می‌تواند تغییراتی را در روند مذاکرات ایجاد کند.
برای درک بهتر این مسئله باید نگاهی به نقش روسیه و سیاست خارجی آن و همچنین تغییر و تحولات نظم بین الملل داشته باشیم. روسیه به ویژه در دوره ولادیمیر پوتین به دنبال بازیابی نقش خود به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی است و حضور آن در مذاکرات به جهت تحکیم این موقعیت ارزیابی شده و در همین راستا تمام تلاش خود را نیز برای به چالش کشیدن نظم بین المللی که تامین کننده منافع آمریکا است به کار خواهد گرفت. از طرفی نظم بین الملل امروز دیگر نه یک نظم تقسیم شده میان دو بلوک شرق و غرب و یا نظم تک قطبی آمریکایی است بلکه مجموعه‌ای از قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای را شامل می‌شود که شبکه‌ای از روابط قدرت را تشکیل می‌دهند. در این چارچوب بازیگران اصلی عرصه بین المللی که دولت‌ها هستند با یکدیگر روابطی ضمن الگوی رقابت در عین همکاری و همکاری در عین رقابت خواهند داشت و هر دولتی به دنبال افزایش حوزه نفوذ و قدرت خود جهت ایجاد و یا تغییر نظم جهانی به نفع خود تا حد ممکن خواهد بود.
رفتار روسیه جهت جلوگیری از عضویت اوکراین در ناتو در چارچوب همین تغییر و یا ایجاد نظم مطلوب خود قابل ارزیابی است.
در این میان ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای باید بداند که الگوی رقابت در عین همکاری و همکاری در عین رقابت که در این نظم صورت پیدا می‌کند، فرصت‌ها و چالش‌های جدی برای آن در عرصه‌های گوناگون به وجود خواهد آورد چرا که در این الگو، رابطه وفاداری و یا اعتماد به هیچ طرفی عاقلانه به نظر نمی‌رسد و هر بازیگر باید مبتنی بر اصل خود اتکایی به تنظیم روابط خود با دیگران بپردازد. به همین منظور ایران باید هوشمندانه و با دقت به دنبال گره زدن منافع خود به منافع بازیگرانی باشد که بیشترین سطح اشتراک منافع را با آن‌ها دارد و در عین حال نیز متوجه خطراتی باشد که ممکن است از جانب خود آن‌ها متوجه کشور گردد چراکه هیچ دوبازیگری در همه موضوعات اشتراک منافع ندارند و ممکن است در عین همکاری مشترک در برخی موضوعات، درگیر تضاد منافع در موضوعات دیگر شوند و یا حتی اینکه در یک مسئله واحد نیز در زمان‌های گوناگون متناسب با تغییر سیاست‌ها دچار اشتراک یا تضاد منافع گردند.
مذاکرات وین نیز در همین چارچوب قابل ارزیابی است. روسیه به صورت کلی یک چالش برای نظم امنیتی غربی محسوب می‌شود و در همین راستا به ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه‌ای که سیاست‌های آمریکا را به خطر می‌اندازد نیاز دارد چراکه در پازل کلان محدود کردن منافع آمریکا در جهان با ایران اشتراک منافع پیدا می‌کند. به همین دلیل است که روس‌ها همواره از غربگرایی در ایران هراس دارند و البته از طرفی تشدید تنش میان ایران و غرب تا حدی که به روابط روسیه با ایران لطمه بزند نیز برای این کشور مطلوب نیست به همین جهت از ایجاد یک توافق در وین که بتواند سطح تنش را کاهش دهد، اما روابط را عادی نکند حمایت می‌نماید.
همین الگو را می‌توان الگو مطلوب ایران نسب به روسیه دانست. به این معنا که تنش میان روسیه و غرب در جهت منافع ایران است چراکه نیاز این کشور به ما را افزایش داده و همچنین تغییر در نظم آمریکایی را سرعت می‌بخشد و البته از طرفی هم این خطر وجود دارد که عبور سطح تنش‌ها از یک حد معمول بتواند خطر وجه المصالحه شدن ایران را در پی داشته باشد. چراکه به دلیل اتمی بودن دو طرف، احتمال بروز جنگ همه جانبه میان روسیه و غرب نزدیک به صفر است و تشدید گسترده تنش ها، آن‌ها را به سمت توافقات جدید سوق خواهد داد.
از این منظر بحران اوکراین برای ایران و به خصوص منافع کشور ما در مذاکرات وین می‌تواند یک شمشیر دو لبه باشد. به این صورت که در فضای تخاصم میان روسیه و غرب همگرایی ما با این کشور افزایش یافته و می‌توان امتیازات بیشتری را از قِبل این همکاری در وین کسب کرد. همچنین نیاز روز افزون روسیه به روابطش با ایران زیر سایه تحریم‌های غربی می‌تواند منافع گسترده‌ای در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی و حتی منطقه‌ای برای ما داشته باشد.
از سویی تشدید تنش‌ها به صورتی که دو طرف را به سمت یک توافق سوق دهد خطراتی برای ایران خواهد داشت. در آن صورت امکان استفاده روسیه از مذاکرات وین جهت کسب امتیاز از طرف غربی وجود دارد هرچند که علنا چنین احتمالی را نفی کنند.
به همین منظور ایران به ویژه که اکنون در ایستگاه‌های پایانی و به غایت حساس مذاکرات وین قرار دارد باید بیش از هر زمانی سیاست خارجی روسیه را زیر نظر بگیرد و مسیر تحولات در اوکراین را به خوبی درک کند تا بتواند متناسب با شرایط و ظروف گوناگون بهترین موضع و بیشترین منفعت را در این میان به دست آورد.

منبع:روزنامه  رسالت